Բեշտաու

1964 թվականն էր, 13 տարեկան էի, և պատերազմի վետերան ու հաշմանդամ, ուսուցիչ Սարգիս հորեղբայրս մի ամառ ինձ իր ընտանիքի հետ տարավ Կիսլովոդսկ, ուր տարիներ շարունակ ճանապարհվում էր առողջարաններում բուժվելու:
Ցերեկները մեկնում էինք Պյատիգորսկ, Մինվոդի, Եսենտուկի, Ժելեզնովոդսկ, իսկ երեկոները հորեղբորս որդի Մակարի հետ վերուվար էինք անում Կիսլովոդսկի կենտրոնում` «Պյատաչոկ» կոչվող գեղատեսիլ, լուսավառ փողոցում, ուր թրև էին գալիս հարյուրավոր հովեկներ ու տեղացիներ:

Քիմքը հիշողություն ունի, և մտաբերում եմ զզվելի գոլ նարզանը, անասելի համեղ հացը, անկրկնելի պաղպաղակը և լիմոնի անմոռանալի գազավորված սիրոպաջուրը, որ արժեր 10 կոպեկ:
Այն ժամանակ ի՜նչ իմանայի, որ Կիսլովոդսկի հայությանը կանդրադառնամ ավելի քան կես դար անց:

Հայերն այստեղ սկսեցին բնակություն հաստատել 1870-ական թվականներից: Նախ եկան նորնախիջևանցի վաճառականները` առևտրի նպատակով, ապա` ղարաբաղցիները, որոնց զբաղմունքը արհեստներն էին: Հետո եկան Կովկասի և Անդրկովկասի այլ քաղաքների, ավանների ու գյուղերի բնակիչներ, և պատճառը մեկն էր` առողջավայրը տարեցտարի կայսրության զանազան ծայրերից նորանոր ունևոր հովեկներ էր ձգում-բերում, իսկ դա տեղաբնակների համար եկամտի առատ աղբյուր էր: Հարուստ հայերը տեղափոխվում էին այստեղ, հողամասեր գնում, կառուցում հոյակերտ շենքեր, շքեղ հյուրանոցներ և դրանք վարձակալության տալիս:

Երբ սկսվեց Առաջին աշխարհամարտը, Կիսլովոդսկում կար շուրջ 130 ծուխ հայ: Հենց 1914 թ. աշնանը նրանք հիմնեցին Կովկասի հայոց բարեգործական ընկերության մասնաճյուղը` արձագանքելով համազգային աղետին: Տեղի ունեցավ ծխական ժողով, ուր քննարկվեցին հայ կամավորներին նյութական աջակցություն ցուցաբերելու հարցերը: Հանգանակվեց 1000 ռ., որը փոխանցվեց Թիֆլիս` Ազգային բյուրոյին: Հետ չմնացին նաև հայուհիները. ընտրվեց 9 հոգուց բաղկացած կոմիտե, որը դրամահավաք կազմակերպեց, ժողովված գումարով 100 ձեռք տաք հագուստ կարեց կամավորների և ձեռք բերեց 364 կտոր օգտագործված հագուստ` փախստականների համար:
Բացի այդ, քաղաքային ու հայկական լազարեթների կոմիտեները` հօգուտ հայ փախստականների ու… եղբայրական Սերբիայի, կազմակերպեցին համերգ: Ստացվեց 1643 ռ. զուտ եկամուտ, որից 1000 ռ. հատկացվեց հայերին, մնացյալը` Սերբիային:
Բայց կար մի խավ, որն անհաղորդ էր ազգային կյանքին, չէր մասնակցում հանգանակությունների, երեկույթների, դասախոսությունների, ներկայացումների և այլ հանդեսների: Այդ շերտը հայ հարուստներն էին, և նրանց տիպական կերպարներից մեկին հիմա կներկայացնեմ:

1862 թ. Նոր Նախիջևանից մի հայ եկավ Կիսլովոդսկ և հանդես եկավ որպես Степан Авдеевич Бештау: Ստեպանը` հասկանալի է, Ավդեյը` հավանաբար Ավետիքն է, իսկ ի՞նչ էր նշանակում Բեշտաու: Թյուրքերենից թարգմանաբար բեշտաու նշանակում է` «հինգ սար», և այդպես կոչվում էր բնության հնգագագաթ հուշարձանը, որով շրջակա միջավայրը ռուսերեն անվանվել էր Պյատիգորիե, իսկ քաղաքը` Պյատիգորսկ: Թե իրականում Ստեպան Ավդեյիչի ազգանունն ինչ էր` պատմությունը լռում է, բայց, ըստ իս, նորնախիջևանցու անեցի նախնիները ժառանգի ազգանունը լսելիս գերեզմանում շուռ էին եկել:

Նույն թվականին Ս. Բեշտաուն գնեց Նովայա Նարզաննայա ջրաբուժարանի հյուսիսային կողմում գտնվող խոտով ու թփուտներով պատված տափարակը և հովեկների համար կառուցեց յոթ սենյակներից բաղկացած մի փայտե տնակ: Որոշ ժամանակ անց փայտաշենը վերացրեց և տեղում կառուցեց երկհարկանի քարաշեն, 35 սենյակ ունեցող հյուրանոց, որն ստացավ իր իսկ անունը: 1911 թ. Ս. Բեշտաուի որդի Յակովը վերակառուցեց և ընդլայնեց հյուրանոցը, ինչի շնորհիվ այն դարձավ քաղաքի ամենաակնառու հասարակական շենքերից մեկը:

Մինչ Յակովը հյուրանոցով էր զբաղվում, հայր Ստեպանը որոշեց հայ համայնքին լավություն անել: Կիսլովոդսկում կար Ռեբրովայա Բալկա անվամբ մի շրջան, որտեղ գտնվում էին քաղաքի ամենաշքեղ առանձնատները: Այստեղ համայնքը գնել էր մի ընդարձակ հողատարածք` եկեղեցի կառուցելու համար: Հենց այդտեղ էլ` Ալեքսանդրովսկի պողոտայում (այժմ` Լենինի, թ. 11), Ս. Բեշտաուն կառուցեց ծխական դպրոցի շենք, որի երեք դասարաններում երկու ուսուցչի դասավանդմամբ սովորում էին չքավոր հայերի 40 երեխաներ: Դպրոցի ճակատին ցուցանակ էր փակցված առ այն, որ շենքը կառուցել է Ս. Ա. Բեշտաուն: Բայց երբ 1914 թ. 84 տարեկան հասակում մահացավ Ստեպան Ավդեյիչը, պարզվեց, որ նա որևէ դրամագլուխ չէր թողել, որի շահութատոկոսներով դպրոցը պիտի պահվեր: Հաստատությանն աջակցելուց հրաժարվեցին նաև նրա ժառանգները: Եվ երբ ամեն անգամ հարց էր ծագում դպրոցի ապահովման վերաբերյալ, ծխականներն ասում էին. «Բեշտաուի անունով է կոչվում, թող նրանք էլ ապահովեն: Կամ դպրոցի ճակատից հանեք ցուցանակը, մենք տեր կկանգնենք մեր դպրոցին»: Պարզ է, որ նման գզվռտոցի պայմաններում տուժողը աղքատների զավակներն էին:

Ի վերջո, ի՞նչ եղան Ս. Բեշտաուի կառուցած շենքերը: Անտերության մատնված դպրոցինը չի պահպանվել: Պահպանվեց հյուրանոցը. խորհրդային ժամանակներում այն վերանվանվեց «Էլբրուս», 1984-ին վերակառուցվեց ու հիմնանորոգվեց` պահպանելով նախկին պատմական տեսքը: Ներկայումս այդտեղ գտնվում են բազմաթիվ կազմակերպություններ, մասնավոր պոլիկլինիկա ու խանութներ:
Բայց Ստեպան Ավդեյիչ Բեշտաուի հոգին կարող է «փառավորվել»` 1924 թ. Նադեժդա Կոնստանտինովնա Կրուպսկայան նրա կառուցած հյուրանոցում հանդիպեց Կիսլովոդսկի առաջին պիոներների հետ…

Հազարավոր հայ բեշտաուներ եղել են, կան ու կլինեն: Մանթաշյանցներն են հազվադեպ:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• «Սեպտեմբերյան առավոտ»
• Դժբախտ հեծյալը
• Չարիքներէն փոքրագոյնը
• Բէհբուտ խան Ջիվանշիրի ահաբեկումը
• Հայոց ցեղասպանություն-110
• Հայոց ցեղասպանություն- 110
• Հայոց ցեղասպանություն-110
• Նրանք, ովքեր գերեզման չունեն, բայց ողջ են
• Մնացականյանի կամուրջը
• Խարբուխ
• Ձվեր ու փողեր
• Թիֆլիսի պոռնիկները
• Սամսոնն ու Սրբազանը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց – 183
• Հին-նոր բառգիրք
• 800 ՖՐԱՆԿ
• Ա. Ի. ՄԱՆԹԱՇԵՒ
• ՀՈՎՀ․ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆՆ «ԸՆԴԴԵՄ» Ա․ ՄԱՆԹԱՇՅԱՆՑԻ
• ԲԱՔՎԻ «ՀԱՅԿԱԿԱՆ» ԾԽԱԽՈՏԸ
• ԲԱՔՎԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՌԵՎՏՈՒՐԸ

Մեկնաբանություններ